Δευτέρα 28 Δεκεμβρίου 2009

ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

.





ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:


Όταν με κάλεσαν στον ΣΚΑΪ να μιλήσω για τους «Μεγάλους Έλληνες», από τους εκατό που μου δόθηκαν ξεχώρισα τους εξής: Όμηρο, Ηράκλειτο, Σωκράτη, Ευριπίδη, Θεμιστοκλή, Περικλή, Μεγαλέξανδρο, Καβάφη, Καζαντζάκη, Ρίτσο, Ελύτη, Θεοδωράκη.
Και μίλησα στο στούντιο για όλους αυτούς. «Στον αέρα» εντέλει δεν «βγήκαν» όσα είπα για τον Μεγαλέξανδρο, τον Καβάφη, τον Καζαντζάκη, τον Θεοδωράκη. Τα «βγάζω» τώρα εδώ, μαζί με όσα είπα για τους υπόλοιπους, που «βγήκαν μεν στον αέρα», αλλά, βγήκαν λειψά.




ΕΠΕΛΕΞΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΜΕ ΔΥΟ ΚΡΙΤΗΡΙΑ:

1. Υπήρχαν μέσα στους εκατό που μου δόθηκαν. (Δεν μπορούσα να επιλέξω την Σαπφώ, λόγου χάριν, τον Ησίοδο ή τον Διογένη, αφού δεν υπήρχαν μέσα στους εκατό).
2. Μπορούσα να μιλήσω για τον καθένα από αυτούς μέσα σε τριάντα δευτερόλεπτα που μου δίνονταν. Τον Αισχύλο,τον Σοφοκλή, τον Δημόκριτο, τον Σεφέρη, τον Μακρυγιάννη, τον Καραϊσκάκη, δεν μπόρεσα να τους κλείσω μέσα στα τριάντα δευτερόλεπτα. Έτσι εντέλει αυτούς δεν τους επέλεξα.


ΟΙ ΑΝΤΙΡΡΗΣΕΙΣ ΜΟΥ





Οι προσφάτως θανόντες που κακώς εξελέγησαν, δεν μπορούσαν να ζητήσουν την εξαίρεσή τους ή να διαμαρτυρηθούν. Όμως οι ζωντανοί μπορούσαν και δεν το έκαμαν. Έπρεπε* μερικοί από αυτούς δημοσίως να ζητήσουν να εξαιρεθούν από τους «100 μεγάλους Έλληνες», όταν είδαν ότι τους δίδονται θέσεις που ανήκουν σε Έλληνες με διαχρονική και παγκόσμια ακτινοβολία, όπως:
Ησίοδος, Σαπφώ, Αναξίμανδρος, Ζήνων ο Ελεάτης, Εμπεδοκλής, Πολύγνωτος, Ικτίνος, Απολλώνιος Τυανεύς, Ερατοσθένης, Διογένης, Κλεοπάτρα, Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Υπατία, Βιτσέντσος Κορνάρος, Θεοφάνης, Πανσέληνος, Σκυλόσοφος, Κατσαντώνης, Παπαφλέσσας, Αυξεντίου, Σολομών Σολωμού, Μακάριος, Άγνωστος ποιητής, Σικελιανός, Βάρναλης, Καρυωτάκης, Βρεττάκος, Γκάτσος, Καββαδίας, Εμπειρίκος, Εγγονόπουλος, (ως ο σημαντικότερος ζωγράφος της Νεότερης Ελλάδας κι ένας από τους πιο σημαντικούς ποιητές της).

* 1. Κάποτε μια γυναίκα επισκέφτηκε έναν σοφό. Κι αντίς να ενδιαφερθεί για την αυτογνωσία της ζητούσε επίμονα από τον σοφό να της πει τι θα της συμβεί «αύριο». Ο σοφός τότε της είπε:
«Ξέρεις τι πράγματι σου συνέβη χτες και θέλεις να μάθεις τι θα σου συμβεί αύριο; Ξέρεις τι πράγματι σου συμβαίνει σήμερα, αυτή τη στιγμή, και ζητάς να μάθεις τι θα σου συμβεί αύριο;».
Και ρωτώ με τη σειρά μου εκείνους που επέλεξαν πρόσφατους νεκρούς και σύγχρονους ζωντανούς εντάσσοντάς τους στους 100 μεγάλους Έλληνες:
Ξέρετε τι πράγματι συνέβη χτες σ’ αυτή τη χώρα, κι επιλέξατε πρόσφατα ζήσαντες ανθρώπους που ακόμη δεν έχουν σωστά αποτιμηθεί;
Ξέρετε τι πράγματι συμβαίνει αυτή τη στιγμή σ’ αυτή τη χώρα κι επιλέξατε ως τους σημαντικότερους κάποιους ζωντανούς μόνο και μόνο επειδή τους βλέπει συχνά ο τηλεοπτικός φακός;


2. Όταν το Μαντείο των Δελφών θέλησε να τιμήσει τον Θαλή τον Μιλήσιο βραβεύοντάς τον μ’ έναν χρυσό τρίποδα, ο Θαλής είπε στους απεσταλμένους ότι δεν γνωρίζει αν είναι όντως ο μέγιστος σοφός, γι’ αυτό τους παρακαλεί να δώσουν τον τρίποδα σε άλλον, που ίσως γνωρίζει αυτό που αυτός δεν γνωρίζει. Οι απεσταλμένοι πήγαν στον επόμενο σοφό. Μα κι εκείνος τους είπε τα ίδια. Κι ο τρίποδας-βραβείο αφού έκανε τον κύκλο των επτά σοφών ξαναγύρισε στον Θαλή. Τότε ο Θαλής είπε: Αφού κανένας δεν γνωρίζει αν είναι ο μεγαλύτερος σοφός, ώστε να δεχτεί τον τρίποδα ως βραβείο σοφίας, ο τρίποδας πρέπει ν’ αποδοθεί σε αυτόν που όλοι γνωρίζουμε ότι είναι ο μεγαλύτερος σοφός, δηλαδή στον θεό Απόλλωνα. Και ο τρίποδας επέστρεψε στους Δελφούς.
Έτσι έπρατταν οι Μεγάλοι Έλληνες. Και μόνο οι βάρβαροι δέχονταν αδιακρίτως τιμές και δώρα. Όπως αδιακρίτως δέχτηκαν την τιμή του Μεγάλου Έλληνα, κάποιοι σύγχρονοί μας βάρβαροι.






ΑΚΟΥΣΑ

Η εξαίρετη αυτή πρωτοβουλία της «Καθημερινής» και του «ΣΚΑΪ», αγαπήθηκε πολύ κι από πολλούς, παρόλο που τα υπόλοιπα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα την απεσιώπησαν πλήρως. Ο «απλός λαός» θα έλεγα χρησιμοποιώντας τρέχουσες τηλεοπτικές εκφράσεις «την αγκάλιασε». Ανάμεσα σ’ αυτούς που πολύ αγάπησαν το «παιχνίδι» αυτό, υπήρξαν μερικοί που όχι άστοχα και αστόχαστα εξέφρασαν μαζί με την ικανοποίησή τους και την καχυποψία τους. Έτσι μεταξύ των άλλων άκουσα κι αυτά: Ότι το παιχνίδι ήταν στημένο. Διότι, λένε, αν δεν ήταν στημένο το παιχνίδι, δεν θα εξελέγετο ποτέ, η καλή μεν, άγνωστη δε, πιανίστα…Τάδε…την στιγμή που δεν εξελέγησαν οι πολύ γνωστοί, ας πούμε, Μαρκόπουλος, Σαββόπουλος κ.λπ.
Ακόμη άκουσα ότι ο Λαζόπουλος εξελέγη (ανεξαρτήτως της αξίας του, μέσα στο στημένο πάντα παιχνίδι), ακριβώς για να μην σατιρίσει το στημένο παιχνίδι. Εκλέγοντάς τον, του έκλεισαν το στόμα. Αυτά και άλλα τέτοια έφτασαν στ' αυτιά μου. Όμως εγώ, για όσα μόνο ακούω και δεν γνωρίζω εμπειρικώς, γνώμη προσωπική δεν μπορώ να έχω.


Η ΓΕΝΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ

Στην γενική ερώτηση «τι σημαίνει μεγάλος Έλληνας», (χωρίς τον περιορισμό των τριάντα δευτερολέπτων) απάντησα:
1. Αυτός που είναι πανανθρώπινος.
2. Αυτός που είναι διαχρονικός. Ο μεγάλος Έλληνας επηρεάζει θετικά όχι μόνο την εποχή του αλλά και όλες της εποχές της Ελληνικής Ιστορίας. Είναι φανερό το πόσο θετικά παρεμβαίνει ο Όμηρος στην εποχή μας. Αλλά η επιρροή των μεγάλων μέσα στο χρόνο είναι αμφίδρομη. Διότι κι ο Σεφέρης ή ο Ρίτσος λόγου χάριν, με την ερμηνευτική δύναμη του έργου τους, εμπλουτίζουν τον Βιτσέντσο Κορνάρο ή τον Όμηρο κι επομένως επηρεάζουν το παρελθόν μας.
3. Αυτός που αν και νεκρός παραμένει ζωντανός. Για παράδειγμα, σε μια σύγχρονη φιλοσοφική συζήτηση, ο Ηράκλειτος, αν και νεκρός εδώ και 2600 χρόνια, είναι περισσότερο παρών από τους παρόντες ζωντανούς, παρεμβαίνοντας με τον λόγο του στην συζήτηση, δραστικότερα απ’ όσο αυτοί.
Εξ’ άλλου ο μεγάλος Έλληνας ανήκει στους μάκαρες του Ησιόδου, που κινούνται μέσα στη ζωή αόρατοι, είτε με διάφορες μορφές (ως άνεμος, ως μουσική, ως βιβλία, ως θρύλοι), κάνοντας ευεργεσίες, προσφέροντας τη θετική τους ενέργεια, όπου και όσο τους είναι δυνατό.
Ο μεγάλος Έλληνας ανήκει εντέλει σ’ αυτούς που από τον Ηράκλειτο αποκαλούνται: Αθάνατοι θνητοί, θνητοί αθάνατοι.



ΝΑ ΤΙ ΕΙΠΑ ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΕΠΕΛΕΞΑ:


ΟΜΗΡΟΣ





Ένας από τους κυριότερους λόγους που δεν θέλω να πεθάνω είναι που πεθαίνοντας θα χάσω τον κόσμο του Ομήρου. Ένας από τους κυριότερους λόγους που δεν θέλω να καταστραφεί η ζωή στον πλανήτη είναι που μαζί της θα καταστραφούν και τα έργα του Ομήρου... Όμηρος υπήρξε μόνον ένας. (Μια ενσαρκωμένη θεότητα· ένας από τους «θνητούς αθάνατους» του Ηράκλειτου). Σ' όλο τον κόσμο, μέσα σε τρεις χιλιάδες χρόνια, δεν υπήρξε δεύτερος.


ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

Εγκατέλειψε τα κληρονομικά δικαιώματα του βασιλέως και του ιεροφάντη των Ελευσινίων Μυστηρίων, για να διαβάσει εξ αρχής, απερίσπαστος το βιβλίο της Φύσεως.

(Υπήρξε δάσκαλος του Σωκράτη, του Ευριπίδη, του Σολωμού, του Νίτσε, του Μάρξ, του Σικελιανού, του Έλιοτ, του Μπόρχες, του Σεφέρη, του Ρασνίς, του Ελύτη...
Ίσως ο σοφότερος των σοφών, είτε, ένας από τους ισόθεους εκείνους που λέγονται Ξενοφάνης, Αναξίμανδρος, Δημόκριτος, Ζήνων Ελεάτης, Χούι Σι, Λάο Τσε, Τσουάγκ Τσού...
Υπήρξε ο μεγαλύτερος μύστης της ελληνικής γλώσσας. Πήγε τόσο βαθειά σε αυτήν ώστε ο πανάρχαιος λόγος του να κατανοείται ακόμα και από αγράμματους σύγχρονους Έλληνες. Όμως «κακοί μάρτυρες οφθαλμοί και ώτα βαρβάρους ψυχάς εχόντων»)
.


Τα αποσπάσματά του είναι καθαρά και λαμπερά σαν αστερισμοί. Η υποτιθέμενη σκοτεινότητά του, βρίσκεται ακριβώς σ’ αυτό: Στο ότι δεν χρησιμοποιεί τις αλλοιωμένες έννοιες και λέξεις της παράδοσης, με τις οποίες συνήθισαν οι άνθρωποι να συνεννοούνται, αλλά ξαναδίνει στα πράγματα το πρωταρχικό και αληθινό, ξεχασμένο τους όνομα.


ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Γνώριζε τι γνωρίζει, γνώριζε τι δεν γνωρίζει, γνώριζε τι δεν θα μπορούσε ποτέ του να γνωρίζει.
Κι επειδή απόλαυσε το δώρο της μεγίστης σοφίας, έπρεπε να πληρώσει με το θάνατο δια του κωνείου.
Αυτός ο αγαπημένος του Απόλλωνα, ήταν επίσης κι ο αγαπημένος του Διόνυσου. Έκρυβε μέσα του την αρχέγονη «απαισιοδοξία» του Σειληνού εκείνου που μίλησε κάποτε στον Μίδα. Κι όντας ο ίδιος ο τελευταίος Σειληνός του αρχαίου ελληνικού κόσμου, (η φάτσα του άλλωστε μας το δηλώνει) τις τελευταίες του στιγμές, θεϊκά γαλήνιος -όπως άλλωστε υπήρξε σε όλο τον βίο του-, ζήτησε από τους φίλους του να ευχαριστήσουν τον θεό της ιατρικής, διότι επιτέλους, τον απάλλασσε, απ’ την αρρώστια της ζωής.


ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ

Η στρατιωτική και πολιτική μεγαλοφυΐα του συνυπήρχε με την απαράμιλλη διπλωματική του ικανότητα.
Γνώριζε την αδυναμία των θεών και την παντοδυναμία της ανθρώπινης ψυχής. Γι’ αυτό και χρησιμοποίησε με τόσο μεγάλη επιτυχία τη δύναμη της υποβολής.
Υποψιάζομαι ότι υποχρέωσε το Μαντείο των Δελφών και τους ιερείς της Ελευσίνας να μιλούν και να πράττουν σύμφωνα με ό, τι αυτός θεωρούσε σωτήριο στη δυσκολότατη εκείνη στιγμή. Χάρη στην πολιτική, στρατιωτική και διπλωματική μεγαλοφυΐα του Θεμιστοκλή, υπάρχει ακόμη σήμερα Ελλάδα.



ΠΕΡΙΚΛΗΣ

Ο Περικλής πραγματοποίησε το άριστο με το να εφαρμόσει πλήρως την πρωταρχική σημασία της λέξεως πολιτική. Και βέβαια πολιτική είναι η τέχνη να οδηγήσεις την πόλη στον πολιτισμό.


ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, ΑΘΗΝΑΙΟΣ, ποίημα του Γιώργου Σεφέρη:

Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Τροίας
και στα λατομεία της Σικελίας.
Του άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κ’ οι ζωγραφιές της θάλασσας.
Είδε τις φλέβες των ανθρώπων
σαν ένα δίχτυ των θεών, όπου μας πιάνουν σαν τ’ αγρίμια
προσπάθησε να το τρυπήσει.
Ήταν στρυφνός, οι φίλοι του ήταν λίγοι
ήρθε ο καιρός και τον σπαράξαν τα σκυλιά.



ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Οι στρατηγικές του ικανότητες υπήρξαν απαράμιλλες. Όμως δεν ήταν μόνο ο ακατανίκητος στρατηλάτης. Η συμπεριφορά του λόγου χάριν απέναντι στον Διογένη, το επεισόδιο με την Πυθία στους Δελφούς, το επεισόδιο με τον Γόρδιο Δεσμό, η συμπεριφορά του απέναντι στου υποταγμένους λαούς, φανερώνουν τον μεγάλο μύστη του πολιτισμού, κι εν τέλει μιαν ενσαρκωμένη θεότητα.


ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

Μου μοιάζει δράκος που κρατώντας αντίς για κοντυλοφόρο ένα κοντάρι κι αντίς για πένα ένα μυστρί, βουτά στο μελάνι του Ήλιου, και γράφει τα 33333 μαγικά χάι κου του, ή τα γεμάτα κέφι και σοφία εξαίσια παραμύθια του.
Τα έργα του είναι το πιο δυνατό ευφορικό που δωρίθηκε ποτέ στην ανθρωπότητα.





ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ

Με την ποιητική μεγαλοφυΐα του και «την τελεία του αίσθηση του ελληνικού ρυθμού», απέδειξε ότι το λάλον ύδωρ ουκ απέσβετο. Ο Απόλλων μέσω του Καβάφη έδωσε στην ανθρωπότητα, τους πιο εξαίσιους, τους πιο λυτρωτικούς χρησμούς του.


ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

«Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην». Γιατί αυτοί θα χορτάσουν με τον ιερό και ανδρείο του λόγο:

Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό
Αυτές οι πέτρες δεν βολεύονται κάτω απ’ τα ξένα βήματα
Αυτά τα πρόσωπα δεν βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο
Αυτές οι καρδιές δεν βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.


ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ



Η ελληνική γλώσσα γνώρισε στην ποίησή του την μεγαλύτερη δόξα της.
Ένας από τους πολυαγαπημένους· ένας από τους αιώνιους νεανίες· αυτός ο γιος του Ήλιου και της Θάλασσας, που μας ήρθε από τον παράδεισο της Αιγαιίδας, το Νοέμβρη του 1911, έμεινε κοντά μας 85.000 χρόνια, κι έφυγε ξανά τον Μάρτη του 1996.

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

«Η ψυχή της πατρίδας μου, είσαι εσύ, πολύμορφο ποτάμι». Το είπε ο Μίκης Θεοδωράκης για τον Σικελιανό, μα ισχύει εξίσου και για τον ίδιο. «Η ψυχή της πατρίδας μου, είσαι εσύ, πολύμορφο ποτάμι».
Μελοποίησε με τρόπο εξαίσιο τους μεγάλους μας ποιητές. Η μουσική του μνήμη διατρέχει όλες τις περιόδους του Ελληνισμού, φτάνοντας ως τα πέρατα της ιερής και μυθικής του υποστάσεως.







ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Οι δέκα σημαντικότεροι Έλληνες που εγώ θα επέλεγα, κατά χρονολογική σειρά, (μ' εξαίρεση τον Όμηρο που είναι και αξιολογικά ο πρώτος των πρώτων), είναι οι εξής:

Όμηρος, Ηράκλειτος, Σωκράτης, Δημόκριτος, Μέγας Αλέξανδρος, Άγνωστος ποιητής, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Καβάφης, Νίκος Καζαντζάκης.

Μα δεν κλείνονται σε αριθμούς κι ούτε έχουν τέλος αυτοί για τους οποίους ο Νίτσε λέει στο βιβλίο του «Η γέννηση της τραγωδίας»:

«…ούτε το δηλητήριο, ούτε ο φθόνος, ούτε η αχα­λίνωτη συκοφαντία, κατόρθωσαν ν’ αγγίξουν την αυθάδη τους γαλήνη….»
____________
Σημ. Οι ζωγραφιές είναι του Νίκου Εγγονόπουλου. Η πρώτη ονομάζεται "Άτλας", η δεύτερη "Ο Οδυσσεύς αφηγείται στον Όμηρο" (προσοχή: το γυμνό γυναικείο πρόσωπο είναι η Μούσα χωρίς την οποία η διήγηση του Οδυσσέα δεν γίνεται ποίηση). Και η τρίτη ζωγραφιά ονομάζεται "Ήρωας της Επαναστάσεως".